Filosoferen met Kinderen

Sinds vorig jaar volg ik in mijn opleiding de module filosoferen met kinderen om een volwaardige gespreksleider te worden. Kan dat dan, filosoferen met kinderen? Absoluut. Al is het niet altijd even eenvoudig.

Om te filosoferen met kinderen (afgekort: FMK) is het nodig om in een kringopstelling te gaan zitten. Zo kan iedereen elkaar goed zien en horen. Vervolgens gooi je een wijsgerige vraag of kwestie in de groep. Laat me even een voorbeeld geven: "Wat is pesten?". Dat lijkt op het eerste gezicht een domme vraag want..." Iedereen weet toch wat pesten is?" Ben je daar zeker van, beste lezer? Probeer eens even een antwoord te verzinnen.

Niet zo eenvoudig, toch? Kinderen kunnen hier zeer boeiende antwoorden op geven. Mogelijke vervolgvragen zouden bijvoorbeeld kunnen zijn:

• - Wat is plagen? 
• - Welke verschillen zijn er tussen plagen en pesten, of zijn dit synoniemen?
• - Welke redenen zijn goed om te pesten?
• - Als iemand jou pest, mag je die persoon dan ook terugpesten?
• - Kan je iemand pesten zonder dat iemand het ziet?
• - Waarom pesten mensen? 

Deze sessie zou voor kinderen bijzonder leerzaam kunnen zijn. Pesten is een moeilijk onderwerp, het roept vaak heel persoonlijke verhalen op. Dat heb ik zelf ondervonden toen ik de sessie deed met mijn medestudenten. Zelf zou ik de sessie inleiden met het filmpje "De move tegen pesten" van Ketnet. Zo wordt de aandacht van de kinderen meteen gewekt. 

Als leerkracht neem je tijdens het FMK de rol van gespreksleider aan. Dat wil zeggen dat je gaat afwijken van de typische leraarrol: de rol waarin je kennis gaat overbrengen. Het is belangrijk dat je de controle en verantwoordelijkheid aan de leerlingen geeft. Natuurlijk moet je wel blijven waken: kan iedereen volgen? Zijn er begrippen die je even moet verklaren? Kan iedereen aan het woord komen? Wie heeft zijn hand opgestoken en moetje dus als volgende aan het woord laten? 

Er dienen ook duidelijke afspraken gemaakt te worden. Iedereen moet zijn mening kunnen geven zonder afgebroken worden door anderen. Wat wél mogelijk is, is reageren op elkaars mening. Zo kan je tot nieuwe inzichten komen, elkaar helpen, ideeën verduidelijken. Verder zwijgt iedereen als er iemand aan het woord is. Een mogelijkheid is bijvoorbeeld om te werken met een praatstok : enkel als je die stok in handen hebt mag je praten.

In de praktijk wordt er momenteel nog weinig gefilosofeerd met kinderen. Dat komt omdat leerkrachten een overvol schema hebben. Toch hoeft FMK niet als apart vak beschouwd worden. Ook in lessen wiskunde kan je gaan filosoferen als kinderen onverwachte vraag stellen. Misschien schrijf je die vraag op het bord en kan je er de laatste 10 minuten van de dag op ingaan. Kinderen vinden het bijzonder boeiend, het prikkelt hun nieuwsgierigheid en ze nemen actief deel aan hun eigen leerproces. Dat doen ze door hun eigen ideeën kritisch in vraag te stellen, na te denken over argumenten en in gesprek te treden met anderen.

Voor de liefhebbers... De move tegen pesten!